Η ρωσική μηχανή παραπληροφόρησης στόχευσε τους Γάλλους ψηφοφόρους, λένε ερευνητές

Τι κοινό έχουν οι ψευδείς ειδήσεις για την αγορά σπορ αυτοκινήτου πολλών εκατομμυρίων ευρώ από την Πρώτη Κυρία της Ουκρανίας Ολένα Ζελένσκα και οι κατασκευασμένες προσφορές χρημάτων για να ψηφίσουν τον Πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν στις πρόωρες γαλλικές εκλογές;

Όλα «μαγειρεύτηκαν» από το Κρεμλίνο στο πλαίσιο μιας συνεχιζόμενης ολομέτωπης επίθεσης στη γαλλική κοινή γνώμη, υποστηρίζουν ερευνητές.

Δεκάδες φρεσκοεγγεγραμμένοι ιστότοποι, μερικοί από τους οποίους έχουν φτιαχτεί για να μοιάζουν με mainstream καταστήματα, έχουν δημοσιεύσει τα πάντα, από deepfake μέχρι generative AI που γράφουν περιθωριακό περιεχόμενο και αναφορές σε πραγματικές πράξεις ανατροπής.

Η πιο πρόσφατη υβριδική στρατηγική μαζικής κλίμακας σχεδιάστηκε για να αποπροσανατολίσει και να μπερδέψει όσους δεν ήταν σίγουροι για το ποιον να υποστηρίξουν στις γαλλικές διπλές εκλογικές αναμετρήσεις.

“Οι οντότητες που συνδέονται με τη Ρωσία έχουν πάρει τους ιστότοπους των εφημερίδων και τους κοροϊδεύουν για να έχουν ελαφρώς διαφορετικούς τίτλους, όπου δεν ξέρεις αν οι πληροφορίες που βλέπεις είναι πραγματικές ή όχι”, δήλωσε στο Euronews ο Ross Burley, συνιδρυτής του Centre for Information Resilience^[1].

“Και αυτό δεν γίνεται απαραίτητα για να ξεγελάσουν τους ανθρώπους και να σκεφτούν, ‘Ω, κοίτα, διαβάζω τους New York Times”, επειδή οι άνθρωποι δεν είναι ηλίθιοι. Γίνεται περισσότερο για την αραίωση του χώρου της πληροφόρησης και τη δημιουργία τόσων πολλών διαφορετικών εκδοχών και τόσων διαφορετικών παραλλαγών αυτού που νομίζεις ότι είναι πραγματικό”.

“Σε μπερδεύει και έτσι δεν ασχολείσαι με το πραγματικό, αληθινό περιεχόμενο, επειδή δεν είσαι 100% σίγουρος αν αυτό που βλέπεις είναι όντως η πραγματική εκδοχή. Αυτός είναι λοιπόν ο στόχος εδώ”, εξήγησε.

Απομίμηση νόμιμων σημείων πώλησης για να κερδίσουν εμπιστοσύνη

Στις 9 Ιουνίου, το γαλλικό ακροδεξιό κόμμα Εθνική Συσπείρωση νίκησε το κόμμα του Μακρόν στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Το κόμμα που παλαιότερα ήταν γνωστό ως Εθνικό Μέτωπο έχει ιστορικά ακολουθήσει μια διακριτική πολιτική φιλίας με το Κρεμλίνο: από τότε που ανέλαβε το τιμόνι το 2011, η ηγέτης του Μαρίν Λεπέν έχει καλλιεργήσει δεσμούς με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν και υποστήριξε την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας από την Ουκρανία από τη Μόσχα το 2014.

Ο επικρατέστερος υποψήφιός της για την πρωθυπουργία, ο Ζορντάν Μπαρντελά, έχει δηλώσει ότι αντιτίθεται στην αποστολή όπλων μεγάλου βεληνεκούς στο Κίεβο.

Για το Κρεμλίνο, τόσο η Λεπέν όσο και ο Μπαρντελά ήταν μια πολύ πιο εύπεπτη επιλογή στη Γαλλία από τον Μακρόν, ο οποίος είναι σταθερός υποστηρικτής του Κιέβου στις προσπάθειές του να αμυνθεί από τη συνεχιζόμενη πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας – και η Μόσχα μπορεί να προσπάθησε να επηρεάσει την ψηφοφορία υπέρ τους.

Το Κρεμλίνο το έκανε αυτό επεκτείνοντας τους στόχους της εκστρατείας παραπληροφόρησης με την ονομασία Doppelgänger, που αποσκοπούσε στην αλλαγή της κοινής γνώμης κατά της Ουκρανίας, στην απόλυτη κοινωνική μηχανική στην καρδιά της Ευρώπης μέσω της ενθάρρυνσης και της τροφοδότησης των άκρων.

“Πρόκειται για κλασική ρωσική κακόβουλη δραστηριότητα, να παίρνεις κάτι που διχάζει την κοινωνία”, δήλωσε ο Burley, “και να ρίχνεις ξύδι στην πληγή του θέματος για να βαθύνεις αυτές τις διαιρέσεις και στη συνέχεια να το βάλεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ώστε οι άνθρωποι να θυμώσουν γι’ αυτό και να χρησιμοποιήσουν το δίκτυο των λογαριασμών σου που μπορούν να ενισχύσουν ο ένας τον άλλον”, δήλωσε ο Burley.

Και σύμφωνα με τον ίδιο, έχει αποτέλεσμα.

“Αυτό το πράγμα είναι φθηνό και αποτελεσματικό, δεν είναι μια τεράστια προσπάθεια όπως το να πρέπει να πάμε και να ξοδέψουμε εκατομμύρια σε μια εκστρατεία ψηφιακού μάρκετινγκ. Είναι πολύ φθηνότερο από αυτό”.

“Όσον αφορά το “bang for buck”, αυτός είναι ένας πραγματικά φτηνός τρόπος για τους Ρώσους να υπονομεύσουν μια βασική δημοκρατία στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ”.

Σε περισσότερες από 4.400 αναρτήσεις που συγκεντρώθηκαν από τα μέσα Νοεμβρίου από το antibot4navalny, μια συλλογικότητα που αναλύει τη συμπεριφορά των ρωσικών bot, επικράτησαν εκείνες που απευθύνονταν σε κοινό στη Γαλλία και τη Γερμανία. Ο αριθμός των εβδομαδιαίων αναρτήσεων κυμαινόταν από 100 έως 200, εκτός από την εβδομάδα της 5ης Μαΐου, όταν έπεσε σχεδόν στο μηδέν, όπως έδειξαν τα στοιχεία. Εκείνη την εβδομάδα, τυχαία, η Ρωσία γιόρταζε την Ημέρα της Νίκης – μια σημαντική δημόσια αργία.

Το περιεχόμενο που παρατηρήθηκε μετατόπισε την εστίασή του στις ευρωπαϊκές εκλογές και συνεχίστηκε αφού ο Μακρόν προκήρυξε τις αιφνιδιαστικές βουλευτικές εκλογές με μόλις τρεις εβδομάδες περιθώριο. Τα τρία τέταρτα των αναρτήσεων από την εβδομάδα πριν από την ψηφοφορία για τον πρώτο γύρο της νομοθετικής διαδικασίας στις 30 Ιουνίου που απευθύνονταν σε γαλλικό κοινό επικεντρώνονταν είτε στην κριτική κατά του Μακρόν είτε στην ενίσχυση ττης Εθνικής Συσπείρωσης, διαπίστωσε το antibot4navalny.

Το ειδησεογραφικό πρακτορείο AFP, το BFMTV και το περιοδικό Le Point παραποιήθηκαν ως ένας τρόπος για να νομιμοποιηθεί η κριτική στον Μακρόν και να φανεί ως μια mainstream άποψη.

“Οι ηγέτες μας δεν έχουν ιδέα πώς ζουν οι απλοί Γάλλοι, αλλά είναι έτοιμοι να καταστρέψουν τη Γαλλία στο όνομα της βοήθειας για την Ουκρανία”, έγραφε ένας τίτλος στις 25 Ιουνίου.

Ένας άλλος ιστότοπος ισχυριζόταν ψευδώς ότι προέρχεται από το κόμμα του Μακρόν, προσφέροντας 100 ευρώ για την ψήφο υπέρ του – και παραπέμποντας στον πραγματικό ιστότοπο του κόμματος.

Και ακόμη, ένας άλλος άφησε κατά λάθος μια προτροπή γεννητικής τεχνητής νοημοσύνης που ζητούσε από την τεχνητή νοημοσύνη να ξαναγράψει ένα άρθρο “που λάμβανε συντηρητική στάση απέναντι στις φιλελεύθερες πολιτικές της κυβέρνησης Μακρόν”, σύμφωνα με τα ευρήματα της περασμένης εβδομάδας από την Insikt Group, το τμήμα έρευνας απειλών της εταιρείας συμβούλων κυβερνοασφάλειας Recorded Future.

Αστέρια του Δαβίδ, ματωμένα αποτυπώματα χεριών και φέρετρα στον Πύργο του Άιφελ

Η διάλυση του κοινοβουλίου από τον Μακρόν και η προκήρυξη αιφνιδιαστικών εκλογών απλώς επιδείνωσε αυτό που ήδη βρισκόταν σε εξέλιξη.

Οι γαλλικές αρχές προειδοποιούσαν όλο και περισσότερο ότι αυτό θα μπορούσε να συμβεί, καθώς παρατηρούσαν την κλιμάκωση από πρώτο χέρι εδώ και μήνες.

Οι ρωσικές εκστρατείες που σπέρνουν την αντι-γαλλική παραπληροφόρηση άρχισαν στο διαδίκτυο στις αρχές του περασμένου καλοκαιριού, αλλά έγιναν για πρώτη φορά αισθητές τον περασμένο Οκτώβριο, όταν περισσότερα από 1.000 bot που συνδέονται με τη Ρωσία μετέδωσαν φωτογραφίες με γκραφιταρισμένα Αστέρια του Δαβίδ στο Παρίσι και τα προάστιά του.

Μια έκθεση των γαλλικών μυστικών υπηρεσιών ανέφερε ότι η ρωσική υπηρεσία ασφαλείας FSB διέταξε το μαρκάρισμα, καθώς και τον επακόλουθο βανδαλισμό του Τείχους των Δικαίων, ενός μνημείου για όσους βοήθησαν στη διάσωση των Εβραίων από το Ολοκαύτωμα, με τουλάχιστον δύο δωδεκάδες κόκκινα αποτυπώματα χεριών που είχαν σκοπό να υπονοήσουν το εβραϊκό αίμα στα γαλλικά χέρια.

Στη συνέχεια, στις αρχές Ιουνίου, πέντε φέρετρα ανακαλύφθηκαν στους πρόποδες του Πύργου του Άιφελ, γεμάτα με γύψο και καλυμμένα με μια γαλλική σημαία που έφερε τις λέξεις “Γάλλοι στρατιώτες της Ουκρανίας”, σύμφωνα με εγχώρια μέσα.

Οι τρεις άνδρες που συνελήφθησαν σε σχέση με το κόλπο είχαν έρθει σε επαφή με έναν άνδρα για τον οποίο υπάρχουν υποψίες ότι ήταν μέλος της ομάδας που βρισκόταν πίσω από τα αιματηρά αποτυπώματα των χεριών, όπως αποκαλύπτει έγγραφο της τοπικής διεύθυνσης ασφαλείας για το πολεοδομικό συγκρότημα του Παρισιού (DSPAP), σύμφωνα με τη Le Monde.

Οι φωτογραφίες από τα γεγονότα αυτά ενισχύθηκαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από ψεύτικους λογαριασμούς που συνδέονται με ρωσικούς ιστότοπους παραπληροφόρησης, δήλωσαν ειδικοί σε θέματα κυβερνοασφάλειας.

Εν τω μεταξύ, οι γαλλικές μυστικές υπηρεσίες ενέπλεξαν τον Σεργκέι Κιριένκο, υψηλόβαθμο αξιωματούχο του Κρεμλίνου, ως τον υπεύθυνο της επιχείρησης.

Η ιδέα πίσω από τα κόλπα ήταν να προκαλέσουν και να εξοργίσουν τον μέσο πολίτη: καθώς ο πόλεμος Ισραήλ-Χαμάς ξεκίνησε μετά την τρομοκρατική επίθεση της τελευταίας στις 7 Οκτωβρίου, οι ένοχοι πόνταραν στους φόβους για έξαρση του αντισημιτισμού, σχεδιάζοντας αστέρια του Δαβίδ στους τοίχους, όπως έκαναν οι ναζιστές τη δεκαετία του 1930.

Ωστόσο, η επίθεση με γκράφιτι τον Οκτώβριο αναπόφευκτα έδειξε πίσω στη Ρωσία, καθώς θύμιζε έντονα τα Αστέρια του Δαβίδ που εμφανίστηκαν ξαφνικά σε προσόψεις σε όλη την τότε Δυτική Γερμανία τη δεκαετία του 1950.

Η συνωμοσία εντοπίστηκε στη ρωσική υπηρεσία πληροφοριών KGB: το Κρεμλίνο έβαλε τους ανθρώπους του να μαρκάρουν τους τοίχους στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας για να τρομάξουν τη Δύση και να πιστέψει ότι οι Ναζί επέστρεψαν, εκτροχιάζοντας την κυβέρνηση στη Βόννη εν μέσω του οικονομικού της θαύματος.

Το Παρίσι στα όπλα

Εν τω μεταξύ, το Παρίσι έχει προειδοποιήσει πολλές φορές ότι αυτό με το οποίο είχε να κάνει το 2024 προερχόταν και πάλι από τη Μόσχα.

Τον Φεβρουάριο, ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικών Στεφάν Σεζουρνέ δήλωσε σε δημόσια βιντεοσκοπημένη ομιλία που αναρτήθηκε στο X ότι μια γαλλική κρατική υπηρεσία είχε ανακαλύψει ένα δίκτυο 193 ρωσικών ιστότοπων, που διέσπειραν προπαγάνδα πριν από τις ευρωεκλογές της 6ης-9ης Ιουνίου.

Στη συνέχεια, τον Απρίλιο, ο υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων Jean-Noël Barrot προειδοποίησε ότι η χώρα “κατακλύζεται από προπαγάνδα και παραπληροφόρηση” ενόψει της ψηφοφορίας.

Τον περασμένο μήνα, το Γραφείο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (TBIJ) και το Tow Center έφεραν στο φως μια άλλη επιχείρηση επιρροής που σχετίζεται με το Κρεμλίνο, αποκαλύπτοντας έναν γαλλόφωνο ιστότοπο, τον Verite Cachee, ως πηγή ρωσικού τύπου deepfake βίντεο και άλλου περιεχομένου που είχε ως στόχο να επηρεάσει τη γαλλική κοινή γνώμη κατά της Ουκρανίας.

Ένα deepfake – ένα σχεδόν απρόσκοπτο βίντεο που δημιουργήθηκε με τη χρήση της τελευταίας τεχνολογίας για να πείσει τον θεατή για τους πιο εξωφρενικούς ισχυρισμούς – έδειχνε την Ουκρανή Ζελένσκα να αγοράζει δήθεν ένα ολοκαίνουργιο σπορ αυτοκίνητο Bugatti Tourbillon για 4,5 εκατομμύρια ευρώ. Το βίντεο και η υποτιθέμενη απόδειξη αγοράς που δημοσίευσε η Verite Cachee αποδείχθηκαν ψευδή.

Ρωσικά κρατικά μέσα ενημέρωσης και συνεργαζόμενα με αυτά μέσα ενημέρωσης έχουν επανειλημμένα κατηγορήσει τη Ζελένσκα και τον σύζυγό της, τον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, για επιπόλαιες καταναλωτικές συνήθειες και συσσώρευση τεράστιου πλούτου. Κανένας από τους ισχυρισμούς δεν αποδείχθηκε ποτέ αληθινός.

Αυτός ο ιστότοπος και ένας άλλος με την ονομασία France en Colere δημιουργήθηκαν λιγότερο από δύο εβδομάδες αφότου ο Μακρόν ανακοίνωσε τις πρόωρες εκλογές.

Ο καταιγισμός ψευδών ειδήσεων είχε επίσης ως στόχο τον γαλλικό στρατό και τους ισχυρούς δεσμούς της χώρας με την Ουκρανία, υποστηρίζοντας ότι έθετε σε κίνδυνο τη δημόσια ασφάλεια, όπως η πρόκληση μιας υποτιθέμενης επιδημίας φυματίωσης, με την ασθένεια να μεταφέρεται από Ουκρανούς που έρχονται στη Γαλλία.

Ωστόσο, όλα αυτά αποδείχθηκε ότι αποτελούσαν μέρος μιας πολύ μεγαλύτερης συνωμοσίας για να δηλητηριάσουν την κοινή γνώμη σε ολόκληρη την Ευρώπη, πλημμυρίζοντας τον διαδικτυακό χώρο πληροφόρησης με πλήθος διασπαστικού περιεχομένου που κυμαίνονταν από θεωρίες συνωμοσίας μέχρι επιθέσεις κατά ηγετών φιλικών προς το Κίεβο.

Περισσότερες πλατφόρμες, περισσότερα προβλήματα

Τον Μάρτιο, οι τσεχικές αρχές επέβαλαν κυρώσεις στον ιστότοπο Voice of Europe με έδρα την Πράγα για τη διάδοση προπαγάνδας του Κρεμλίνου. Ο ιστότοπος φέρεται να χρησιμοποίησε την επιρροή κυρίως ακροδεξιών, φιλορωσικών μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που ασχολούνταν με το μέσο. Δύο από τα στελέχη του καναλιού, συμπεριλαμβανομένου του Viktor Medvedchuk, μακροχρόνιου συμμάχου του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν, επλήγησαν επίσης με κυρώσεις.

Οι επιπτώσεις του σκανδάλου, που ονομάστηκε “Russiagate”, είδαν το γερμανικό ακροδεξιό AfD να εκδιώκεται από την ομάδα Ταυτότητα και Δημοκρατία (ID) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ενώ το κόμμα απέσυρε τον πρώην πλέον ευρωβουλευτή Μαξιμίλιαν Κραχ από επικεφαλής υποψήφιό του ενόψει των ευρωεκλογών.

Μετά τις κυρώσεις που επέβαλαν οι ίδιες οι Βρυξέλλες στο Voice of Europe, εταιρείες κοινωνικής δικτύωσης όπως η Meta και η Google αφαίρεσαν τα κανάλια της από τις πλατφόρμες τους.

Ωστόσο, το δίκτυο παραμένει ενεργό σε πλατφόρμες όπως το Telegram και το X και κατάφερε να αποκαταστήσει ακόμη και την ιστοσελίδα του. Και εν τω μεταξύ, έχει βρει άλλους τρόπους να δημοσιεύει και να διακινεί τα προϊόντα του.

Οι ρωσικής κατασκευής πλατφόρμες Telegram και VKontakte – η ρωσική εκδοχή του Facebook – χρησιμοποιούνται συνήθως για τη διάδοση και την παροχή ταχύτητας στην παραπληροφόρηση, γεγονός που υποδεικνύει περαιτέρω την εμπλοκή της Μόσχας.

Το Telegram έχει επικριθεί έντονα για το άνοιγμά του σε εξτρεμιστικό περιεχόμενο, με την Anti-Defamation League να το χαρακτηρίζει “ασφαλές καταφύγιο” για τους λευκούς ρατσιστές.

Στο X έχει καταγραφεί μια έξαρση του κακόβουλου περιεχομένου από τότε που ο Elon Musk αγόρασε και αναμόρφωσε την πλατφόρμα που ήταν γνωστή ως Twitter. Παρά τις απαιτήσεις των Βρυξελλών να βελτιώσει τον έλεγχο του περιεχομένου του, ιδίως στην ΕΕ, ο Musk έχει επανειλημμένα υπερασπιστεί τις πολιτικές του X που επιτρέπουν αμφισβητήσιμο περιεχόμενο ως “ελευθερία του λόγου”.

Σύμφωνα με τον Burley, η έλλειψη επιθυμίας των μεγάλων τεχνολογικών εταιρειών να πατήσουν πόδι στις εκστρατείες του Κρεμλίνου ενθάρρυνε περαιτέρω τη Μόσχα και μετέτρεψε τη διάδοση κακόβουλου περιεχομένου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε μια “μικρή βιομηχανία” από μόνη της.

“Ο τρόπος με τον οποίο εξελίσσεται τόσο το Meta όσο και ο τρόπος με τον οποίο το X έχει ήδη φτάσει εκεί όσον αφορά την εμπορευματοποίηση του θυμού και της αγωνίας το καθιστά πραγματικά εύκολο πράγμα”, δήλωσε.

“Και όχι μόνο πετυχαίνεις τον πρωταρχικό σου στόχο όσον αφορά το να κάνεις τους ανθρώπους να θυμώσουν και να εκνευριστούν, αλλά και να βγάλεις χρήματα από αυτό, πράγμα που σημαίνει ότι μπορείς να βάλεις τα χρήματά σου στο ψηφιακό μάρκετινγκ και να κάνεις το όλο πράγμα ξανά”.

References

1. ^{^} Centre for Information Resilience (www.info-res.org)