«Όταν η ζακυνθινή πολιτισμική ταυτότητα, αντέχει πεισματικά στο σήμερα…»
Όλα λοιπόν μοιάζουν καλά, αφού
τόση γαλήνη ακολουθεί την τόση ανησυχία
R. M. Rilke
Του Παναγιώτη Κούτση*
Η άξια λόγου και συζήτησης διάλεξη του Δρ Νίκου Κ. Κουρκουμέλη το βράδυ του Σαββάτου στο Μουσείο Σολωμού και επιφανών Ζακυνθίων με θέμα την σχέση της ποίησης με την πολιτική στο Ιόνιο Κράτος. Η περίπτωση της ιταλικής μετάφρασης του «΄Υμνου εις την Ελευθερίαν» του Νικόλαου Βολτέρα κόμη Χρυσοπλεύρη (1843)¹, στέφθηκε αρκούντως των αναλογιών της, με απόλυτη επιτυχία. Επιβεβαιώνει στην πραγματικότητα μια ωραία συνέχεια που εκδηλώνεται στην κεντρική της διάσταση από μια δραστήρια και παραγωγική συμπεριφορά του Δ.Σ. του σωματείου. Πλεονέκτημα ήταν για μια ακόμη φορά η οικειότητα του χώρου που διαδραματιζόταν η καλά σχεδιασμένη, όπως φάνηκε με το πέρας της εκδήλωση. Ο ομιλητής αποφεύγοντας από εδώ τις όποιες λεπτομερείς συστάσεις, ήταν με επάρκεια εκπαιδευμένος, ώστε χάρη στους επιδέξιους χειρισμούς που τον διακρίνουν, να κρατήσει έως τέλους αμείωτο το ενδιαφέρον. Μια τουλάχιστον ευφυής, θα έλεγα για αρχή, επιλογή. Η διάλεξη του Κουρκουμέλη, διαγράφει μια θαυμάσια «οπτική» αναπαράσταση και ιστορική πλαισίωση της εποχής. Κάθε της κομμάτι, δείχνει ένα λάτρη της όμορφης λόγιας παράδοσης του γενέθλιου τόπου, κάτι παραπάνω από προφανές -πρέπει να λεχθεί- και όχι καθ’ υπερβολήν σχήμα. Για όσους μπόρεσαν να είναι δια ζώσης παρόντες -μιας και εξελισσόταν ταυτόχρονα διαδικτυακή μετάδοση- δόθηκε η ευκαιρία να το διαπιστώσουν κατά την γνώμη μας, με τα ίδια τους τ’ αυτιά. Προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα τι ακριβώς σημαίνει, ο φίλος Νίκος διαπράττει, χαριτολογώντας εμείς φυσικά, αν λάβουμε υπόψη παρουσιάσεις που έχουν προηγηθεί, το εξής «ολίσθημα». Καθίσταται -μάλιστα- συνεχώς, ισχυρός και έγκυρος, για να το επιτελέσει. Δεν είναι άλλο από το να μας αφήνει, τελειώνοντας τα όσα έχει να σημειώσει, σιωπηλά επιχαίροντες. Το κατόρθωσε αξιοποιώντας διαφόρους διαύλους στο επίπεδο της περιγραφής. Σ’ ένα ως επί το πλείστον πολλαπλά διευρυμένο κύκλο ακροατηρίου, με διάφορα κοινωνικά, πολιτικά και κυρίως πολιτισμικά ιδιώματα. Γενικά, οτιδήποτε ειπώθηκε αυτή την βραδιά, κατάφερε να αποσπάει από τα περιττά μόνο για λίγους και εκλεκτούς που καμίαν σχέση δεν έχουν με το σήμερα, εξασφαλίζοντας έτσι την ουσία.
«Οι νησιωτικές κοινωνίες μετά την κατάλυση της βενετικής «αριστοκρατικής δημοκρατίας» είχαν ενημερωθεί για τις εξελίξεις και είχαν ασκηθεί στο πολιτικό και κοινωνικό πεδίο με τις διαδοχικές διοικήσεις των Γάλλων δημοκρατικών, των συμμάχων Ρωσσο-Τούρκων, της Επτανήσου Πολιτείας, των αυτοκρατορικών Γάλλων και των Βρετανών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ο συνταγματισμός και ο κοινοβουλευτισμός να δημιουργήσουν προϋποθέσεις μιας πολιτικής ωρίμανσης που συνομιλούσε με την ευρωπαϊκή, και τελικά υπήρξε ένα από τα όσα σημαντικά προσέφεραν οι Επτανήσιοι στον Ελληνισμό. Οι τοπικές εξεγέρσεις (της Λευκάδας 1819, της Ζακύνθου 1820, της Κεφαλονιάς το 1830, 1848-1849) και οι επαναστάσεις, η Ελληνική (1821- 1831), η ιταλική αντιβουρβωνική (1830), η γαλλική «Ιουνιανή» του Παρισιού (4-5 Ιουνίου 1832), η πανευρωπαϊκή του annus mirabilis 1848, η εξέγερση της Ηπείρου -Θεσσαλίας το 1848, ο Κριμαϊκός πόλεμος (Οκτώβριος 1853-Μάρτιος 1856) και η συνεργασία των ριζοσπαστών μετά το 1861 με τα γαριβαλδινά κομιτάτα της Ιταλίας και της δυτικής βαλκανικής, φόρτισαν πολιτικά και εθνικά τις κοινωνίες, υποβάλλοντάς τις σε μίαν ιδιαίτερη κινητικότητα. Στα νησιά είχε ήδη εφαρμοστεί από την Επτάνησο Πολιτεία, ελληνική κατώτερη δημόσια εκπαίδευση αγοριών και κοριτσιών, ενώ ο Γκίλφορντ και στη συνέχεια οι συνεργάτες του που τον διαδέχθηκαν προώθησαν εκπαιδευτικά προγράμματα, που περιλάμβαναν μια συνεχή και αποδοτική Ελληνική κατώτερη και μέση, και με διαλείμματα Ελληνική ανώτερη και ανώτατη εκπαίδευση».
Πώς λοιπόν να μην εξαίρω, την αδιάλειπτη μέριμνα για την εισαγωγή της ομιλίας, μ’ ένα και μοναδικό τεκμήριο, καθόλου αμελητέο -θέλω να πιστεύω- διέθετε ανάμεσα στα άλλα, την αυστηρότητα και ακριβολογία που απαιτείται, της οποίας «ένθερμος» υποστηρικτής τυχαίνει ο Κουρκουμέλης. Η επιστημονική διαχείριση του λόγου, θέτει τα πράγματα στην σωστή μεριά, παρότι κάνει πιο λεπτή και δύσκολη την δουλειά του, είναι ορατό ότι δεν επιδέχεται καθόλου την αναγκαστική πολλές φορές, μονοτονία της επανάληψης. Πετυχαίνει δίχως να διαγράψει έλλειμμα στο ιστορικό αντίκρισμα. Γι’ αυτό νομίζω βρήκε την κατάλληλη ανταπόκριση από το κοινό.
«Ποίηση, μουσική και πολιτική ευρίσκονταν σε μια ιδιαίτερη σχέση αλληλοεπίδρασης στην Επτάνησο. Μεγάλες ομάδες γνώριζαν και αγαπούσαν την ποίηση μέσω των εκδόσεων, των μελοποιήσεων ή των απαγγελιών. Επίσης πολλοί πολιτικοί και πολιτευόμενοι ήταν γνωστοί συγγραφείς και λόγιοι με ευρύτατη μουσική παιδεία όπως ο ιστορικός Ανδρέας Μουστοξύδης γερουσιαστής της Δ΄ Γερουσίας (1833-1843) και ΄Αρχων της δημόσιας Εκπαίδευσης ή ποιητές ανάμεσα σε αυτούς ο ριζοσπάστης βουλευτής Αριστοτέλης Βαλαωρίτης και ο μεταρρυθμιστής πρόεδρος της Θ’ Βουλής Γεώργιος Κανδιάνος Ρώμας, στη συνέχεια πρόεδρος της Ιης Ιονίου Γερουσίας (1852-1856) ή ανήκαν στο οικογενειακό περιβάλλον ποιητών όπως ο πρόεδρος της Θ΄ Ιονίου Γερουσίας (1850- Ιούλιος 1851) και γερουσιαστής της ΙΑ΄ Γερουσίας (1857-1861) Δημήτριος κόμης Σολωμός, ο ριζοσπάστης βουλευτής της Θ΄ Ιονίου Βουλής Ερμάννος κόμης Λούντζης, τα μέλη της υπαλληλίας του προτεκτοράτου Γεώργιος Μαρκοράς πατέρας του Γεράσιμου, Ιάκωβος Χαλικιόπουλος-Μάντζαρος πατέρας του Νικόλαου, ο δικαστής Ιούλιος Τυπάλδος -Πρετεντέρης που εκτός από την ποίηση ασχολήθηκε και με τις μεταφράσεις και ο ριζοσπάστης βουλευτής και δημοσιογράφος Δημήτριος Καλλίνικος, που χρησιμοποιούσε αρχαΐζουσα γλώσσα. Όσο για την μουσική, αυτή ειδικά μετά την ίδρυση των μουσικών σωμάτων, εκτός των άλλων συνετέλεσε και στην τόνωση του πολιτικού θυμικού των κατοίκων». Ήταν ανάμεσα σ’ όσα ανακοινώθηκαν στην διάλεξη.
«Στη Ζάκυνθο υπήρχε η δραστήρια στα πολιτικά και με πολλά ενδιαφέροντα οικογένεια Βολτέρα, κλάδος της οποίας μετά από επιγαμία προσέθεσε στο επώνυμο το «κόμητες Χρυσοπλεύρη. Ο Νικόλαος, που θα μας απασχολήσει εδώ. Μετά τις σπουδές του στο Collegio Celso Tolomei, της Σιένας ανέλαβε καθήκοντα πρώτα μέλους της ομόσπονδης κυβέρνησης, της Ζακύνθου και αργότερα δικαστή. Το 1850 εξελέγη βουλευτής του Θ΄ Κοινοβουλίου και στη συνέχεια Γερουσιαστής της Ι΄ Γερουσίας (1850-14 Νοεμβρίου 1851). Η σύζυγός του ανήκε στον επιφανή οίκο των κομήτων Laderchi της Faenza (Ravenna, Emilia-Romagna). Μετά από ένα μεγάλο ταξίδι στην Αίγυπτο, που έκανε και για λόγους υγείας, εγκαταστάθηκε με τη σύζυγο και τα παιδιά τους στην Faenza όπου και πέθανε το 1890. Υποστηρικτής και αλληλογράφος του Γκαριμπάλντι, προώθησε τις ελληνικές θέσεις στην Ιταλία μέσω του «Ελληνικού Ινστιτούτου Μάρκος Μπότσαρης» που ίδρυσε το 1864 και διεύθυνε στην Φλωρεντία. Μετέφρασε επίσης τον «’Υμνον εις την Ελευθερίαν» και τον εξέδωσε δυο φορές, το 1843 στο Κρατικό τυπογραφείο στην Κέρκυρα και το 1876 στην Τεργέστη. Η έκδοση της Κέρκυρας: Inno / alla Liberta / scrisse / conte Dionisio Solomos/nel mese di Maggio / 1823/ e/ Niccolo Volterra conte Crisoplevri / concittadino ed amico / dell’ illustre poeta/ in italico verso sciolto/ traduce/ nell’ anno 1843/ Corfu/ 1843. Κλείνοντας τα αποσπάσματα της ομιλίας που χρησιμοποιήσαμε. Αναδείχθηκε η επικοινωνία, κρατά το καλό κλίμα που υπήρξε μεταξύ Σολωμού και του νεαρότερου Βολτέρα. Γενικότερα η εισαγωγή σ’ μια πολιτική διάσταση του Ποιητή του ελληνικού «Ύμνου». Μια απλουστευτική αναφορά με χρήσιμα συμπεράσματα για ένα πολυσύνθετο θέμα, που κρίνεται σημαντικό και συνεπώς δεν πρέπει να ξεχαστεί.
Διαπρεπής, φορέας μιας μόρφωσης που ολοένα κι’ εκλείπει, δώρισε στο Μουσείο Σολωμού και επιφανών Ζακυνθίων, το αντίτυπο της ιταλικής μετάφρασης από την βιβλιοθήκη του. Όλα αυτά μαζί βρίσκονται πίσω από την αναγνώριση που χαίρει και την διάχυτη ευχαρίστηση που περίκλειε η εκδήλωση του Σαββάτου. Με το σκεπτικό ότι η ζακυνθινή πολιτισμική ταυτότητα, δεν περιβάλλεται από μερικούς «επανομμείναντες περαστικούς» ή είναι έκθεμα στην «φαρδιά-πλατιά» βιτρίνα της Λήθης, τότε αποκτά την πεποίθηση ότι όντως θα αντέξει με πείσμα στο σήμερα…
¹ Τα αποσπάσματα της διάλεξης του Ν. Κ. Κουρκουμέλη, χρησιμοποιούνται εδώ μετά από την άδεια του ομιλητή.
Ζάκυνθος, 14 Νοεμβρίου 2023
Ο Παναγιώτης Κούτσης είναι δημοσιογράφος.
The post Παναγιώτης Κούτσης: «Όταν η ζακυνθινή πολιτισμική ταυτότητα, αντέχει πεισματικά στο σήμερα…» appeared first on ZANTETIMES.GR.